Aby umowa zawarta z funkcjonariuszem spółki kapitałowej była ważna
Kodeks spółek handlowych wprowadza istotne ograniczenia w zakresie swobody zawierania umów z funkcjonariuszami spółek kapitałowych. Od spełnienia wymogów wskazanych w ustawie zależy ważność niektórych umów.
Zgodnie z art. 15 § 1 k.s.h. zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurentem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ograniczenie, o którym mowa w art. 15 § 1 k.s.h., ma na celu zapewnienie wspólnikom oraz akcjonariuszom spółek kapitałowych kontroli nad sposobem wykorzystania środków finansowych spółki, a tym samym przeciwdziałanie naruszeniu interesów spółki. Zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia powinna zostać udzielona w formie uchwały.
Wymóg uzyskania zgody dotyczy umowy kredytu, pożyczki, poręczenia (również poręczenia wekslowego) lub innej podobnej umowy. Przez „inną podobną umowę” należy rozumieć zarówno umowę nazwaną, jak i nienazwaną, ukształtowaną w taki sposób, który mógłby umożliwić uzyskanie nieuzasadnionej korzyści kosztem spółki. Za taką umowę Sąd Najwyższy (III CZP 69/10) uznał umowę sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności wzniesionych na nim budynków zawartą między spółką kapitałową i jej prokurentem jako kupującym, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży. W świetle powyższego nie może również budzić wątpliwości, że zawarcie umowy darowizny z funkcjonariuszem spółki będzie wymagało zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia.
Zgodnie z art. 17 § 1 k.s.h. zawarcie umów wskazanych w art. 15 § 1 k.s.h. bez wymaganej zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia skutkuje ich nieważnością. Co istotne, zgoda właściwego organu może zostać wyrażona przed zawarciem umowy albo po jej zawarciu, jednak nie później niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po zawarciu umowy ma moc wsteczną od chwili jej zawarcia. W okresie między zawarciem umowy a uzyskaniem zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Bezskuteczny upływ dwumiesięcznego terminu powoduje bezwzględną nieważność umowy.
Zgoda zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia nie jest wymagana w przypadkach expressis verbis wskazanych w ustawie. Za przykład może posłużyć regulacja art. 79-79c ustawy Prawo bankowe. Udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej lub poręczenia członkowi zarządu albo rady nadzorczej banku lub osobie zajmującej stanowisko kierownicze w banku następuje zgodnie z regulaminem uchwalonym przez radę nadzorczą. Jeżeli kwota łącznego zobowiązania przekracza 10 000 EUR, udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji bankowej lub poręczenia wymaga zgody wyrażonej w uchwale zarządu oraz uchwale rady nadzorczej banku. Jednocześnie, jeżeli w pojedynczym przypadku wartość zobowiązania przekracza równowartość 30 000 EUR, bank jest obowiązany powiadomić Komisję Nadzoru Finansowego o fakcie zawarcia takiej umowy.
W umowie kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowie zawieranej między spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza albo pełnomocnik powołany odpowiednio uchwałą zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia (art. 210 § 1 oraz art. 379 § 1 k.s.h.). W spółkach jednoosobowych, gdzie jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu, czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O zawarciu takiej umowy notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Rada Nadzorcza spółki może delegować swojego członka do zawarcia umowy z członkiem zarządu, jednakże dopiero po wcześniejszym podjęciu przez radę stosownej uchwały w tym przedmiocie. Zawarcie umowy między spółką a członkiem zarządu z naruszeniem art. 210 § 1 oraz art. 379 § 1 k.s.h. powoduje nieważność takiej umowy.
Analizując kwestię ograniczeń w zakresie swobody zawierania umów przez spółki kapitałowe, należy również wskazać, że zgodnie z art. 15 § 2 k.s.h. zawarcie przez spółkę zależną umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej podobnej umowy z członkiem zarządu, prokurentem lub likwidatorem spółki dominującej wymaga zgody zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki dominującej.
Powyższe ograniczenia służą ochronie interesów uczestników spółek kapitałowych. W sensie ekonomicznym majątek spółki stanowi mienie wspólników lub akcjonariuszy. Z tego też względu powinni oni mieć możliwość kontrolowania rozporządzeń dokonywanych na rzecz funkcjonariuszy spółki, którzy z racji pełnionych funkcji mogliby w łatwy sposób uzyskać niesłuszną korzyść kosztem majątku spółki.
Magdalena Kasiarz, Agnieszka Godusławska, Grupa Transakcyjna i Zespół Prawa Korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
