Przychodzi przedstawiciel medyczny do lekarza | Co do zasady

Jakie działania są dopuszczalne w relacjach pomiędzy firmami farmaceutycznymi i lekarzami.

Sprzedaż leków w Polsce w roku 2013 osiągnęła 27,6 mld zł. Znaczący wpływ na udział konkretnych firm farmaceutycznych w tej sprzedaży mieli lekarze, rekomendując lub przepisując pacjentom konkretny lek. Dlatego też lekarze są głównym celem działań marketingowych prowadzonych przez firmy farmaceutyczne.

Ustawa Prawo farmaceutyczne dopuszcza reklamę produktów leczniczych, która ma na celu zwiększenie zysków związanych z obrotem i produktami, o ile realizowana jest w jeden ze sposobów uregulowanych przez tę ustawę.

Firmy farmaceutyczne promują swoje produkty w środowiskach lekarskich głównie za pośrednictwem przedstawicieli medycznych lub handlowych. Odwiedzanie lekarzy przez przedstawicieli medycznych jest dozwolonym działaniem reklamowym, obwarowanym jednak szczególnymi warunkami wyszczególnionymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 listopada 2008 r. w sprawie reklamy produktów leczniczych. Spotkania takie nie mogą utrudniać prowadzenia działalności przez lekarzy i muszą się odbywać po uprzednim uzgodnieniu terminu spotkania, a co więcej – poza godzinami pracy lekarzy (dotyczy to zarówno lekarzy zatrudnionych w publicznych lub niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej lub w innych jednostkach służby zdrowia, jak i lekarzy wykonujących zawód w ramach prywatnej opieki lekarskiej).

Kwestie relacji przemysłu farmaceutycznego i lekarzy uregulowane są także w Kodeksie Etyki Lekarskiej oraz kodeksach branżowych, które mają wprawdzie zastosowanie tylko do podmiotów będących członkami danego związku lub izby, ale stanowią świetne uzupełnienie przepisów prawa.

Poniżej opisujemy przykładowe formy dopuszczalnej reklamy produktów leczniczych, w których dochodzi do relacji pomiędzy przemysłem farmaceutycznym a lekarzami, wskazując na obowiązujące ograniczenia.

Gadżety

Prawo farmaceutyczne zabrania kierowania do lekarzy reklamy leku, która polega na wręczaniu, oferowaniu i obiecywaniu m.in. korzyści materialnych, prezentów i nagród. Lekarze mogą natomiast przyjmować od firm farmaceutycznych gadżety lub upominki promocyjne, które są związane z praktyką medyczną lub farmaceutyczną, a ich wartość nie przekracza 100 zł. Muszą być one przy tym opatrzone znakiem reklamującym daną firmę lub produkt. Upominkami tego typu są najczęściej długopisy, notatniki czy książki medyczne. Jak pokazują jednak badania, lekarz, przyjmując nawet najdrobniejszy podarunek, może żywić chęć odwdzięczenia się¹.

Stosownie do art. 128 Prawa farmaceutycznego za dawanie, obiecywanie lub przyjmowanie korzyści wbrew powyższemu zakazowi grozi kara grzywny. Praktyka pokazuje jednak, że przedstawiciele medyczni wciąż wręczają lekarzom kwiaty, czekoladki, bilety na przedstawienia czy drogie prezenty niezwiązane z praktyką medyczną².

Warto zauważyć, że pewne trudności mogą pojawić się przy określeniu „związku z praktyką medyczną i farmaceutyczną”. Co do zasady przedmiotami pozostającymi w związku z praktyką medyczną lub farmaceutyczną są rzeczy, które mogą być wykorzystane podczas wykonywania zawodu lekarza. Nietrudno jednak wykazać jest przydatność do wykonywania zawodu np. pendrive’a, który może służyć do przechowywania artykułów medycznych pozwalających na dokształcanie. Dlatego też uzasadnione wydaje się pragmatyczne podejście do tego sformułowania i interpretowanie go w sposób dopuszczający wręczanie przedmiotów, których ofiarowanie jest zwyczajowo przyjęte w praktyce.

Wręczanie prezentów lekarzom przez przedstawicieli medycznych nie powinno mieć powtarzalnego bądź trwałego charakteru. Przyjmuje się, że maksymalna wartość 100 zł oznacza wartość danego przedmiotu, a nie sumę wartości kilku przedmiotów wręczanych w pewnym odstępie czasu. Prawo farmaceutyczne nie wymaga, aby opatrzenie podarunku znakiem danej firmy lub produktu miało charakter trwały i nieusuwalny.

Kodeks Etyki w Biznesie POLMED zawiera nieco niespójną z przepisami Prawa farmaceutycznego regulację, która zezwala na wręczanie kwiatów, upominków symbolicznych do 100 zł brutto, o ile ich przekazywanie jest zwyczajowo przyjęte w stosunkach danego rodzaju i o ile przedmioty te nie mają charakteru luksusowego, a ponadto w miarę możliwości zawierają logo firmy farmaceutycznej. Kodeks Dobrych Praktyk Przemysłu Farmaceutycznego INFARMA zawęża natomiast regulację ustawową, stanowiąc, że przedmiot wręczany lekarzowi musi służyć podnoszeniu jakości opieki nad pacjentem i nie może stanowić wyposażenia rutynowej praktyki zawodowej.

Warto wspomnieć, że jeśli jednorazowa wartość świadczenia, tj. upominku, nie przekracza kwoty 100 zł, jest ono zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych, jako nieodpłatne świadczenie, otrzymane od świadczeniodawcy w związku z jego promocją lub reklamą³.

Spotkania promocyjne, zjazdy, kongresy i sympozja

Prawo farmaceutyczne stanowi, że sponsorowanie konferencji, zjazdów i kongresów naukowych dla lekarzy jest co do zasady reklamą produktu leczniczego. Za działanie będące reklamą uznać można także sponsorowanie szkoleń lekarskich. Prawo farmaceutyczne odnosi się jednak do wydarzeń mających na celu reklamę produktu leczniczego, a nie na przykład do warsztatów czy spotkań nie mających nic wspólnego z promocją leków. Niezgodne natomiast z obowiązującymi przepisami jest zarówno organizowanie, jak i finansowanie wydarzeń, podczas których przejawy gościnności wykraczają poza główny cel spotkania, jak też udział w takich imprezach.

O tym, jak gościnne potrafią być koncerny farmaceutyczne, przekonali się np. czescy lekarze zapraszani przez koncern farmaceutyczny na weekendy edukacyjne w Austrii. Odbywały się one w kurortach narciarskich, a „część edukacyjna” zajmowała znikomą część wyjazdu.

Dlatego też głównym celem spotkań i wydarzeń promocyjnych powinna być promocja produktów leczniczych, a wszelkie urozmaicenia spotkania powinny umożliwiać zapoznanie się z lekiem. Spójny z regulacjami ustawowymi jest także Kodeks Etyki Lekarskiej, który stanowi, że lekarz nigdy nie powinien się godzić się na sponsoring, jeżeli mogłoby to ograniczyć obiektywizm jego opinii zawodowych lub podważyć zaufanie do zawodu lekarza. Nie wydaje się jednak niewłaściwe zorganizowanie np. bankietu podczas kilkudniowego sympozjum. Dozwolona jest także organizacja spotkań promocyjnych za granicą, jeżeli merytoryczna strona spotkania ma nadrzędne znaczenie w stosunku do socjalnej strony pobytu⁴. Dlatego organizacja tygodniowego sympozjum zagranicznego o produkcie leczniczym, na którym panele trwają wyłącznie około 2 godzin dziennie, a reszta czasu poświęcona jest wszelkiego rodzaju atrakcjom turystycznym, jest zachowaniem sprzecznym z postanowieniami Prawa farmaceutycznego. Zapraszając lekarza na konferencję lub inne wydarzenie promocyjne, firma farmaceutyczna musi zachować właściwe proporcje między merytoryczną a rozrywkową częścią spotkania.

Pomocne w określeniu dozwolonych przejawów gościnności są kodeksy branżowe, regulujące te kwestie dość obszernie. Przykładowo Kodeks Dobrych Praktyk INFARMA ustanawia limit w wysokości 200 zł brutto na posiłek na osobę, regulując także wytyczne dla organizacji spotkań indywidualnych i grupowych organizowanych przez przedstawicieli medycznych, w których uczestniczą lekarze.

Kodeks Etyki w Biznesie POLMED stanowi natomiast, że przejawy gościnności powinny się ograniczać do pokrycia kosztów:

• podróży zwyczajowymi środkami komunikacji, tj. koleją i transportem lotniczym w klasie ekonomicznej (klasa biznes jest dopuszczalna przy podróży trwającej powyżej sześciu godzin);
• zakwaterowania w hotelach uznanych za standardowe w danym obszarze geograficznym, lub tych rekomendowanych przez organizatora spotkania/wydarzenia;
• wyżywienia,
• opłat rejestracyjnych związanych z udziałem w spotkaniu.

Poza tym uregulowane zostały także szczegółowe zasady organizowania sympozjów, kongresów oraz innych spotkań, które stanowią m.in., że nie jest zalecane finansowanie lub współfinansowanie przez organizatorów uroczystości okolicznościowych dla lekarzy.

Należy mieć na uwadze, że wszelkie dozwolone przejawy gościnności, o których stanowi Prawo farmaceutyczne lub kodeksy branżowe, odnoszą się wyłącznie do uczestników spotkania – tj. lekarzy, a nie osób im towarzyszących, w tym członków rodziny.

Relacje w przyszłości

Celem zapewnienia większej transparentności w relacjach z lekarzami Związek Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych INFARMA w grudniu 2013 przyjął Kodeks Przejrzystości. Sygnatariusze kodeksu są zobowiązani do dokumentowania oraz udostępniania informacji o wszelkich świadczeniach przekazywanych bezpośrednio lub pośrednio lekarzom. Informacje te udostępniane mają być raz do roku w formie zamieszczenia na stronie internetowej sygnatariusza formularza ze stosownymi informacjami. Dane mają być zbierane od 2015 roku, a ich pierwsza publikacja nastąpić ma w roku 2016.

Wprowadzenie takiego kodeksu faktycznie może w pewnym stopniu przyczynić się do zwiększenia przejrzystości relacji pomiędzy przemysłem farmaceutycznym a lekarzami i prowadzić do tego, aby podejmowane aktywności zgodne były z literą prawa i etyki. Ponieważ jednak kodeks obowiązywać będzie wyłącznie jego sygnatariuszy, a informacje przez lekarzy udzielane będą dobrowolnie, powodzenie tego przedsięwzięcia w dużej mierze zależeć będzie od ich dobrej woli.

Niektóre koncerny farmaceutyczne już teraz zaczynają ograniczać interakcje z lekarzami, odchodząc od fundowania im wyjazdów na konferencje lub kongresy medyczne. Tego typu sponsoring ma być zastąpiony formą niezależnych grantów edukacyjnych na rzecz towarzystw naukowych.

Przyszłość pokaże, czy podejmowane inicjatywy zmniejszą wpływ firm farmaceutycznych na decyzje lekarzy przepisujących lub rekomendujących konkretne produkty.

Łukasz Gembiś, praktyka life science i postępowań regulacyjnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy