Trudny los amerykańskiego podatnika | Co do zasady

Nowelizacja Kodeksu karnego, która weszła w życie 15 kwietnia 2016 r., zmodyfikowała regulację dotyczącą odpowiedzialności za przestępstwo złożenia fałszywych zeznań. Podwyższone sankcje dotkną osoby składające fałszywe oświadczenia, których obowiązek złożenia wynika z wdrożenia w Polsce ustawodawstwa FATCA.

FATCA, czyli Foreign Accounts Tax Compliance Act, to amerykański akt prawny będący narzędziem do walki z uchylaniem się od opodatkowania lub ukrywaniem majątku przez amerykańskich obywateli oraz osoby, które z innych względów podlegają pod amerykańskie prawodawstwo podatkowe.

Dnia 7 października 2014 r. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej podpisał z Rządem Stanów Zjednoczonych umowę o współpracy w sprawach podatkowych oraz wdrożeniu ustawodawstwa FATCA, zwaną popularnie umową FATCA. Z tego względu na państwie polskim oraz lokalnych instytucjach finansowych spoczywają m.in. obowiązki związane z identyfikacją, gromadzeniem i wymianą informacji na temat podatników amerykańskich.

W ciągu roku umowa FATCA, za sprawą polskiej ustawy o wykonywaniu umowy FATCA, przeniosła się ze szczebla międzynarodowego na szczebel odbiorców usług świadczonych przez instytucje finansowe. Wielu użytkowników rachunków bankowych otrzymało od swojego banku list o obowiązku złożenia oświadczenia o posiadaniu, lub nie, statusu podatnika amerykańskiego albo zostało poproszonych o wypełnienie i przesłanie formularza identyfikacyjnego W-8 lub W-9. Jednocześnie list mógł zawierać pouczenie, że oświadczenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za przestępstwo złożenia fałszywego oświadczenia.

Świadomy znaczenia moich słów i odpowiedzialności przed prawem…

Wezwany do określenia swojego statusu posiadacz rachunku jest obowiązany do przedstawienia ww. oświadczeń wskazanych w żądaniu instytucji finansowej. Oświadczenia te są składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, a zastosowanie znajduje art. 233 Kodeksu karnego. Warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej jest, aby składający oświadczenie lub podpisujący formularz został należycie uprzedzony o grożącej mu odpowiedzialności karnej w przypadku złożenia fałszywego oświadczenia. Zgodnie z ustawą o wykonywaniu umowy FATCA prawidłowe pouczenie brzmi: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. W przypadku oświadczeń składanych na formularzach W-8 i W-9 zawarte w nich informacje są uznawane za wystarczające dla uczynienia zadość wymogom w zakresie pouczenia użytkownika rachunku.

…przyrzekam uroczyście, że będą mówił szczerą prawdę…

Większość podatników nieposiadających powiązań ze Stanami Zjednoczonymi bez wahania składa oświadczenie o nieposiadaniu statusu podatnika amerykańskiego. Istnieje jednak grupa rzeczywistych adresatów ustawodawstwa FATCA, którzy z różnych względów, nawet wiele lat temu, mogli zerwać swoje więzi ze Stanami Zjednoczonymi, lecz ze względu na posiadanie obywatelstwa amerykańskiego wciąż traktowani są przez Internal Revenue Service (amerykańska administracja podatkowa, IRS) jako podatnicy amerykańscy. Takie osoby mają często wieloletnie zaległości w rozliczeniach podatkowych i raportowaniu do IRS i w konsekwencji narażone są na dotkliwe sankcje cywilne i karne wynikające z ustawodawstwa FATCA oraz innych amerykańskich aktów prawnych. Sankcje są na tyle dotkliwe, że w Stanach Zjednoczonych stały się zarzewiem debaty o zgodności stanowiącego o nich prawa z 8. poprawką do Konstytucji Stanów Zjednoczonych zakazującą wymierzania nadmiernych kar. Dość powiedzieć, że mogą one doprowadzić do pozbawienia podatnika całego majątku.

Podatnik amerykański staje przed koniecznością wyboru ścieżki dalszego działania. Możliwości rozpoczynają się od w pełni legalnych i transparentnych, takich jak uczestnictwo w programie dobrowolnego ujawnienia aktywów, aż do ryzykownych metod będących przedmiotem zainteresowania prawa karnego.

…niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome

Art. 233 § 6 Kodeksu karnego wskazuje, że przepisy o składaniu fałszywych zeznań stosuje się odpowiednio do osoby, która składa fałszywe oświadczenie, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej. Oznacza to, że regulację tę stosuje się także do osób składających oświadczenia wynikające z ustawy o wykonaniu ustawy FATCA.

Należy przyjąć, że użytkownik rachunku bankowego składający umyślnie fałszywe oświadczenie narażony jest na odpowiedzialność karną, a czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Wysokie zagrożenie ustawowe, porównywalne do karalności pobicia skutkującego ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu człowieka, jest efektem niedawnej nowelizacji Kodeksu karnego. Jeszcze w pierwszym kwartale bieżącego roku popełnienie omawianego czynu zabronionego groziło karą do 3 lat pozbawienia wolności.

Na łagodniejsze traktowanie może liczyć sprawca, który składa fałszywe oświadczenie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym. Osoby, które zdecydowały się na nieujawnienie swojego statusu jako podatnika amerykańskiego ze względu na potencjalne sankcje karne grożące w związku z niewypełnianiem obowiązków wobec IRS, mogłyby w takiej sytuacji argumentować, że ich czyn powinien być kwalifikowany jako typ uprzywilejowany. Nawet w takim przypadku zagrożenie ustawowe jest dość wysokie i wynosi od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności.

Zaostrzenie sankcjonowania składania fałszywych oświadczeń wydaje się skutkiem ubocznym nowelizacji obliczonej na wywarcie skutków w stosowaniu art. 233 Kodeksu karnego do innego typu czynów zabronionych. Niezależnie od ograniczonego waloru praktycznego tego porównania można zauważyć, że interes IRS korzysta w pewnym sensie z dalej posuniętej ochrony prawnej niż interes Skarbu Państwa. Kodeks karny skarbowy przewiduje bowiem standardowo kary do 5 lat pozbawienia wolności, a nie do lat 8 jak w przypadku występku godzącego w rzeczywistości w interes IRS. Należy się spodziewać, że ta aberracja będzie podlegała korektom dokonywanym przez wymiar sprawiedliwości.

Podatnik amerykański, który zaniedbał obowiązki związane z rozliczaniem się z IRS, staje przed wyborem, w którym każda z wybranych ścieżek wiąże się z pewnym ryzykiem prawnym. Ryzykiem tym można jednak zarządzać, by uniknąć najbardziej dolegliwych skutków wynikających z ustawy FATCA.

Wojciech Marszałkowski, praktyka podatkowa kancelarii Wardyński i Wspólnicy