Zdolność upadłościowa jako przesłanka dopuszczalności prowadzenia egzekucji grupowej wobec dłużnika
Polskie prawo przewiduje dwa tryby przymusowego egzekwowania wierzytelności: w trybie postępowania egzekucyjnego i w trybie postępowania upadłościowego. Ten drugi tryb wymaga jednak istnienia po stronie dłużnika tzw. zdolności upadłościowej.
Częstym problemem podmiotów prowadzących działalność gospodarczą jest niewywiązywanie się przez kontrahentów z ich zobowiązań. Nierzadko powoduje to konieczność przymusowego egzekwowania przez przedsiębiorców przysługujących im wierzytelności. Polskie prawo zna dwa zasadnicze tryby przymusowego egzekwowania wierzytelności. Pierwszym z nich jest zwyczajne postępowanie egzekucyjne, mające charakter egzekucji indywidualnej: wierzyciel samodzielnie dochodzi w zainicjowanym przez siebie postępowaniu należności od dłużnika. Drugim trybem przymusowego egzekwowania wierzytelności jest postępowanie upadłościowe, mające charakter egzekucji grupowej, tj. wspólnego dochodzenia należności przez ogół wierzycieli od niewypłacalnego dłużnika, w specjalnym reżimie ustawowym.
Należy jednak wskazać, że dochodzenie roszczeń w ramach postępowania upadłościowego nie może mieć zastosowania wobec podmiotów nieposiadających tzw. zdolności upadłościowej. Jest to poważne ograniczenie możliwości egzekwowania należności od niewypłacalnych dłużników, stawiające potencjalnych wierzycieli w niekorzystnej pozycji. W praktyce bowiem sama możliwość popadnięcia w stan upadłości często działa mobilizująco i motywująco na dłużników mających przejściowe trudności z wywiązywaniem się z zobowiązań.
Zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze zdolności upadłościowej nie posiadają: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej, osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, uczelnie, instytucje i osoby prawne utworzone w drodze ustawy (chyba że ustawa ta stanowi inaczej), a także instytucje i osoby prawne utworzone w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą.
Warto się przyjrzeć zwłaszcza tym ostatnim kategoriom podmiotów nieposiadających zdolności upadłościowej. Wprawdzie profesjonalista uczestniczący w obrocie gospodarczym powinien zdawać sobie sprawę z niemożności ogłoszenia upadłości Skarbu Państwa czy jednostek samorządu terytorialnego. Jednak np. katalog podmiotów, które nie posiadają zdolności upadłościowej z tego powodu, że zostały utworzone w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą, jest w zasadzie otwarty. Co więcej, niejednokrotnie z przepisów prawa nie wynika w sposób oczywisty, czy podmioty funkcjonujące w obrocie są tworzone jedynie w wykonaniu upoważnienia nadanego ustawą (i w konsekwencji posiadają zdolność upadłościową), czy też zostały utworzone w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą, i tym samym nie posiadają zdolności upadłościowej. W praktyce nierzadko mogą zatem powstawać wątpliwości co do dostępnych trybów egzekwowania wierzytelności. Z tego względu przy nawiązywaniu przez przedsiębiorców współpracy gospodarczej z podmiotami działającymi na styku sfer publicznej i prywatnej wskazane jest zachowanie należytej staranności i uzyskanie odpowiedniej wiedzy na temat dostępnych trybów dochodzenia roszczeń od potencjalnych kontrahentów.
Celem zilustrowania gospodarczej doniosłości zagadnienia należy wskazać, że zdolności upadłościowej nie posiadają np. spółki utworzone zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, w tym spółki „Przewozy Regionalne” sp. z o.o. czy PKP CARGO S.A. Ponadto zdolności upadłościowej nie posiadają także uczelnie niepubliczne, jako że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym posiadają one – identycznie jak uniwersytety publiczne – status uczelni w rozumieniu tejże ustawy. Brak zdolności upadłościowej cechuje także spółki celowe utworzone w trybie ustawy z dnia 7 września 2007 r. o przygotowaniu finałowego turnieju Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012. Dotyczy to także spółek zajmujących się zarządzaniem obiektami budowlanymi powstałymi w wyniku realizacji przedsięwzięć Euro 2012. Wydaje się, że nie mają zdolności upadłościowej także drogowe spółki specjalnego przeznaczenia tworzone w trybie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r. o drogowych spółkach specjalnego przeznaczenia, które w szczególności zajmują się budową i eksploatacją autostrad na zasadach ustawy z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym.
Piotr Wcisło, Zespół Prawa Korporacyjnego, Restrukturyzacji Spółek i Kontraktów Handlowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
