Wpływ otwarcia restrukturyzacji na egzekucję i wykonywanie umów dłużnika
Skuteczna restrukturyzacja zadłużenia niewypłacalnego dłużnika przy jednoczesnej ochronie praw wierzycieli stanowi jedno z głównych założeń nowej ustawy Prawo restrukturyzacyjne. Pogodzeniu tych często rozbieżnych celów ma służyć zmiana zasad prowadzenia egzekucji z majątku dłużnika w toku restrukturyzacji oraz znowelizowane zasady wykonywania stosunków umownych łączących niewypłacalnego dłużnika z kontrahentami.
Doświadczenia zdobyte podczas przeszło dziesięciu lat obowiązywania ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze pokazują, że dotychczasowe reguły prowadzenia postępowań upadłościowych obejmujących zawarcie układu dłużnika z wierzycielami oraz postępowań naprawczych w wielu przypadkach utrudniały efektywną restrukturyzację zadłużenia niewypłacalnego dłużnika.
Do mankamentów wspomnianej ustawy należy zaliczyć zasady prowadzenia postępowań egzekucyjnych w trakcie postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu. Zgodnie z art. 140 Prawa upadłościowego w dotychczasowym brzmieniu z dniem ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu zawieszeniu ulegały wyłącznie te postępowania egzekucyjne, które dotyczyły wierzytelności objętych układem z mocy prawa. Egzekucja wierzytelności nieobjętych układem, w tym zwłaszcza wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, mogła zostać zawieszona przez sędziego-komisarza na okres do trzech miesięcy, o ile była skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia przedsiębiorstwa upadłego (art. 141).
Biorąc pod uwagę powyższe, restrukturyzacje zadłużenia z udziałem wierzycieli, których wierzytelności nie były objęte układem z mocy prawa, oznaczały konieczność negocjowania porozumień wstrzymujących egzekucję prowadzoną przez wierzycieli (standstill agreements). W praktyce zawieranie takich umów było jednym z trudniejszych etapów restrukturyzacji przedsiębiorstw. Osiągnięcie porozumienia wymagało zgody wszystkich zainteresowanych wierzycieli egzekwujących, co było trudne przy typowo dużej liczbie wierzycieli finansowych typowo występujących w restrukturyzacjach w charakterze wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo. Wierzyciele tacy mieli uprzywilejowaną pozycję, przejawiającą się możliwością prowadzenia egzekucji z dowolnych składników majątku upadłego, a nie tylko z przedmiotu zabezpieczenia. Osiągnięcie porozumienia w przedmiocie zawieszenia postępowań egzekucyjnych często było więc dla tych wierzycieli nieopłacalne. Tymczasem dla niewypłacalnego dłużnika wstrzymanie postępowań egzekucyjnych miało (i często będzie mieć nadal) kluczowe znaczenie dla zdolności utrzymania dotychczasowej działalności gospodarczej warunkującej możliwość skutecznego przeprowadzenia restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika.
Dlatego nowe Prawo restrukturyzacyjne ogranicza uprawienia wierzycieli rzeczowych w toku postępowań egzekucyjnych w ramach każdego z postępowań restrukturyzacyjnych. Wierzyciele posiadający wierzytelności zabezpieczone na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską będą mogli prowadzić egzekucję wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia. Takie rozwiązanie zmniejszy wpływ wierzycieli rzeczowych na toczące się postępowania restrukturyzacyjne oraz pozwoli wyważyć interesy różnych grup wierzycieli. W dotychczasowym stanie prawnym postawa wierzycieli rzeczowych w istocie warunkowała powodzenie restrukturyzacji zadłużenia i dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez dłużnika. Wymuszało to negocjowanie odrębnych porozumień mających na celu wstrzymanie egzekucji prowadzonych przez wierzycieli, wydłużało czas trwania restrukturyzacji oraz istotnie zmniejszało efektywność działań restrukturyzacyjnych.
Jeszcze dalej idące skutki dla wierzycieli rzeczowych będzie miało otwarcie postępowania sanacyjnego, które z mocy prawa zawiesi wszelkie postępowania egzekucyjne, w tym te prowadzone z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego. Otwarcie postępowania sanacyjnego może być więc dla szeregu dłużników alternatywą dla żmudnego negocjowania z wierzycielami umów o wstrzymaniu działań egzekucyjnych.
Dodatkową ochronę przed wnioskami upadłościowymi wierzycieli zapewni dłużnikom nowo wprowadzona do prawa zasada, że skuteczne otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego wykluczy późniejsze ogłoszenie upadłości dłużnika.
Ustawodawca znalazł też sposób na przełamanie dotychczasowej niechęci wierzycieli rzeczowych do podejmowania rozmów na temat restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika. Prawa wierzyciela rzeczowego (którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, zastawem albo zastawem rejestrowym) będzie można bowiem objąć układem częściowym nawet bez jego zgody, o ile dłużnik przedstawi takiemu wierzycielowi propozycje układowe przewidujące pełne zaspokojenie albo zaspokojenie w stopniu nie niższym od tego, jakiego może się spodziewać w przypadku dochodzenia wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia.
Nie mniej istotna od powstrzymania egzekucji w trakcie restrukturyzacji przedsiębiorstwa niewypłacalnego dłużnika jest możliwość kontynuowania prowadzonej przez dłużnika działalności na podstawie stosunków umownych, które w okresie restrukturyzacji powinny zostać ustabilizowane w zakresie niezbędnym do prowadzenia przedsiębiorstwa dłużnika. Te ze stosunków umownych niewypłacalnego dłużnika, które są dla dłużnika istotnie niekorzystne, powinny być możliwe do rozwiązania, jeżeli nie łączy się to z naruszeniem uzasadnionych interesów wierzycieli. Należy pamiętać, że zgodnie z Prawem restrukturyzacyjnym nadrzędnym celem postępowań sądowych toczonych w obliczu niewypłacalności dłużnika jest zapobieżenie likwidacji prowadzonego przez dłużnika przedsiębiorstwa. W efekcie postępowania restrukturyzacyjne nie sprowadzają się do zawarcia układu z wierzycielami. Mechanizmy przewidziane przez ustawodawcę muszą służyć uzdrowieniu sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, które po restrukturyzacji powinno zachować swój byt prawny i kontynuować działalność z, o ile to możliwe, zwiększoną efektywnością.
Mając na uwadze zasadnicze cele postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu, ustawodawca już na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów Prawa upadłościowego i naprawczego w istotny sposób ograniczył możliwość wypowiadania umów najmu, dzierżawy, leasingu, ubezpieczeń majątkowych, rachunku bankowego, poręczeń, gwarancji bankowych, akredytyw oraz licencji (art. 90 Prawa upadłościowego i naprawczego w dotychczasowym brzmieniu). Dłużnik dysponował zatem instrumentami, które zapewniały trwałość części istotnych stosunków umownych gwarantujących możliwość kontynuowania działalności w newralgicznym okresie restrukturyzacji.
Przepisy o ochronie trwałości stosunków umownych kluczowych dla zdolności kontynuowania działalności przedsiębiorstwa niewypłacalnego dłużnika będą nadal obowiązywały w trakcie prowadzenia postępowań restrukturyzacyjnych na podstawie przepisów Prawa restrukturyzacyjnego. Istotnym novum będzie rozciągnięcie przepisów o ochronie trwałości stosunków umownych na umowy kredytowe zawarte przez dłużnika w zakresie, w jakim kredyt został postawiony do dyspozycji dłużnika przed dniem otwarcia restrukturyzacyjnego (art. 256 ust. 2 ustawy Prawo restrukturyzacyjne). Pozwoli to zachować dłużnikowi środki z tytułu wykorzystywanych kredytów, choćby takie kredyty – jako zabezpieczone rzeczowo – nie były objęte postępowaniem restrukturyzacyjnym.
Na uwagę zasługuje także jeszcze jedna istotna zmiana podejścia do kwestii stabilizacji stosunków umownych w toku sanacji przedsiębiorstwa prowadzonego przez niewypłacalnego dłużnika. Ustawodawca przyznał zarządcy masy restrukturyzacji w toku postępowania sanacyjnego prawo do odstąpienia od niekorzystnych dla niewypłacalnego dłużnika umów w części, w jakiej te umowy nie zostały wykonane do dnia otwarcia postępowania sanacyjnego i nie mają być objęte układem. Takie rozwiązanie zwiększy efektywność postępowań restrukturyzacyjnych. Analogiczne postanowienia prawa istniały dotychczas wyłącznie w związku z ogłoszeniem upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika.
Powyższe rozwiązania pokazują, że ustawodawca podjął godną aprobaty próbę pogodzenia dwóch często rozbieżnych celów postępowania restrukturyzacyjnego – zwiększenia skuteczności prowadzenia postepowań restrukturyzacyjnych przy zachowaniu priorytetu ochrony praw wierzycieli. Przyszłość pokaże, jak powyższe założenia uda się realizować w praktyce.
Marta Rybacka, Krzysztof Libiszewski, praktyka prawa korporacyjnego i transakcji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
